Gebelik takibi gebeliğin oluşumundan doğuma kadar geçen süredeki anne ve bebeğin kontrollerini kapsayan değerlendirmelerdir. Gebelik her ne kadar fizyolojik bir süreç olsa da normal geçen bir hamilelik döneminin bile bir kadın doğum uzmanı tarafından takip edilmesi gereklidir. Gebelik takibi ilk 6 ay ayda bir yapılan kontrolleri içerirken son 3 ay kontroller ayda 2 kez yapılır. Duruma göre kontrol sayı ve sıklığı doktorunuz tarafından değiştirilebilir. Daha önceki gebeliklerde yaşanan problemler doktor tarafından bilinmelidir. Böylelikle bu sorunlara yönelik daha dikkatli ve temkinli olunur.
Anne adayı yaş, kilo, mevcut hastalıkları, önceki gebelik sorunları, alışkanlıkları gibi birçok yönden değerlendirilir. Amaç riskli gebelik oluşturan faktörleri saptamaktır. Anne adayının yaşının 35’in üzerinde veya 15’in altında olması, kilosunun 90 kilogramın üzerinde 45 kilogramın altıda olması, kalp damar hastalıları, böbrek hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, anemi, önceki gebelik sorunları, rahim anomalileri, alışkanlıklar gibi birçok faktör yüksek riskli gebelik için risk faktörüdür. Riskli gebeliklerde gebelik takibi normal gebeliklere göre daha sık yapılabilmekte ve gerekli durumlarda daha fazla tıbbi destek ihtiyacı olabilmektedir.
Gebeler kadın doğum uzmanına kontrole geldiklerinde öncelikle tıbbi öykü alınarak rutin değerlendirmeleri yapılır. Geçirdiği hastalıkları, mevcut hastalıkları, kullandığı ilaçlar, alışkanlıkları ve akraba evliliği yönünden sorgulama yapılır. Annenin kilo ve boy ölçümü yapılır. Tansiyon değerleri kaydedilir. Fizik muayenesi yapılır. Bebek ultrasonografi ile değerlendirilerek ölçümleri alınır. Annenin şikayetleri varsa tedavi planı yapılır. Gebelik öncesi hazırlık döneminde yapılmayan kan tetkikleri yapılmalıdır. Bu tetkikler tam kan değerleri, biyokimya değerleri, kan şekeri, hepatit testleri bazı kan vitamin düzeyleridir. Kan grubu tespiti de yapılmamışsa istenir. Gebelik döneminde idrar yolu enfeksiyonları ve genital enfeksiyonlar yönünden dikkatli olunmalıdır. Eğer annenin şikayetleri varsa değerlendirilerek idrar tetkiki ve kültür istenmelidir.
11-14 haftalık gebelikte ultrasonografi ile ense kalınlığı (NT, nuchal translucency) ölçümü ve nazal kemik (burun kemiği) bakılmalıdır. Bu haftalarda ikili tarama testi yaptırılır. İkili tarama testine kan alınarak bakılır. Bu testte kanda serbest β-hCG ve PAPP-A ( Pregnancy Associated Plasma Protein A, Gebeliğe Özgü Plazma Protein A) değerlerine bakılır. Down sendromu varlığında bu hormon ve protein değerleri kanda artmaktadır. Saptanan kan değerlerinin bilgisayar analizi yapılarak risk oranı belirlenir. İkili testin 1/250 üzeri sonuç vermesi pozitif olarak yorumlanır. Yani bu gebelerin normal gebelere oranla artmış down sendromu riski bulunmaktadır.
16-18 haftalık gebelikte başta Down sendromu olmak üzere çeşitli kromozomal anomaliler için üçlü tarama testi yapılır. Üçlü testin 1/270 üzeri sonuç vermesi kromozomal anomali açısından yüksek risk olarak yorumlanır. Üçlü tarama testi yüksek riskli çıkan gebelere kesin tanı için amniyosentez ya da koryon villus biyopsisi (CVS) işlemi yapılır. Amniyosentez işlemi bebeğin içinde yüzdüğü sıvıdan steril şartlarda ultrason klavuzluğunda ince uzun bir iğne kullanılarak örnek alınması işlemidir. Deneyim ve tecrübeli ellerde işlem riski oldukça azdır.
20-24 haftalık gebelikte radyoloji uzmanları tarafından ultrasonografi ile detaylı inceleme yapılır. Detaylı gebelik ultrasonu ile fetal anatomik yapılar taranır. Ayrıntılı gebelik ultrasonu ile fetal anomali taraması yapılarak gelişim bozuklukları saptanır. Bu haftalarda bebek organ gelişimini büyük oranda tamamlamış ve anatomik olarak ultrasonografi ile iyi bir şekilde değerlendirilebilen boyutlara ulaşmıştır.
24-28 haftalık gebelikte oral glikoz tolerans testi (OGTT, glikoz yükleme testi) ile 50 gr glukoz yüklemesi yapılır. Testin amacı gebelikte şeker hastalığını (gestasyonel diyabet) erken dönemde saptamaktır.50 gr glukoz yükleme testi sonrası kan şekeri 130 mg/dl üzeri çıkan bayanlara 100 gr glukoz yükleme testi yapılır. Açlık kanı alındıktan sonra hasta 100 gr glukozu oral yollan alır. 1,2 ve 3. saatlerde kan glukoz değerlerine bakılır. Açlık kan glukoz değeri için sınır 95 mg/dl, 1. saat 180 mg/dl, 2. saat 155 mg/dl, 3. saat için 140 mg/dl’dir. Eğer bu 4 farklı zamanda alınan kan şekeri düzeylerinden 2’si yüksek çıkarsa gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) tanısı konur.
Gebelikte diyabet gelişen hamileler diyetisyen kontrolüne girerek günlük kalori alımı ve kan şekeri kontrol altına alınır. Gestasyonel diyabetli annelerin bebekleri için en önemli risk bebeğin fazla kilo alımıdır. Bebek ağırlığının artması normal doğum komplikasyon oranlarını artırmaktadır. Kan uyuşmazlığı bulunan hamileler ise 28. haftada kan uyuşmazlığı iğnesi (anti-D gamma globülin) yaptırabilirler.
28-36 gebelik haftalarında aylık kontroller devam eder. Annenin kilosu, kan basıncı, kalp hızı kaydedilir. Özellikle gebelik tansiyonu açısında bu dönemde dikkatli olunmalıdır. Bebeğin ultrasonografi ile ölçümleri alınır. Annenin varsa şikayetleri değerlendirilip tedavi edilir. Vajinal akıntı varlığı, idrarda yanma gibi şikayetler özellikle sorulmalıdır. Olası bir vajinal enfeksiyon yada idrar yolu enfeksiyonunu erkenden saptamak erken doğum olasılığını (suyun erken gelmesi) azaltmakta oldukça önemlidir.
36. gebelik haftasında kadın doğum uzmanı pelvik muayene ve ultrasonografi yaparak doğum şeklini planlar. Normal seyrinde giden bir hamilelikte öncelikle normal doğum olacakmış gibi hazırlık yapılır. Bebeğin baş geliş şeklinde doğum kanalına girmemesi, 4 kg ve üzerinde olması, bebek eşinde yoğun kireçlenme, bebeğin eşinin rahim çıkışını kapatması, annede eşlik eden çeşitli medikal problemlerin bulunması gibi sebepler varsa normal doğum riskli olacağından sezaryen tercih edilecektir. Bu hafta ve sonrasında bebeğin fizyolojik durumunu ve iyilik halini değerlendirmek için NST (nonstres test) adı verilen test yapılır. Bu test bebeğin kalp atımlarını ölçerek kalp atımlarının bebek hareketleri ve rahim kasılmaları ile olan ilişkisini değerlendirmeye imkan verir. Normal gebeliklerde NST 36. gebelik haftasından itibaren haftada bir yapılır. 40. haftadan sonra ise 2-3 günde bir NST ile bebeğin anne karnındaki iyilik hali değerlendirilir. Haftalık yapılan kontrollerde kilo, tansiyon, ödem miktarı gibi rutin değerlendirmeler yapılır. Ultrason ile amniyon sıvısı miktarı ve bebeğin eşinin yerleşimi değerlendirilir.
40 haftalık gebeliklerde 2-3 günlük kısa aralıklı kontroller yapılır. En fazla bekleme süresi 1 haftadır. Doğum başlamıyorsa ve anne ve bebek açısından ek problem yoksa rahim ağzı olgunlaştırıcı ajanlar ile doğum eylemi başlatılır.
